ŠKOLSKE ZGRADE Gradjevine u kojima se obavlja organizovano odgajanje i obrazovanje. Pod školskom zgradom u širem smislu podrazumeva se i školski kompleks koji, osim zgrade, sadrži i dvoranu za fizičko vaspitanje, spoljašnja vežbališta, sportske terene, školski vrt, ogledne učionice i površine za rekreaciju.
U tradicionalnim školskim sistemima nastava se obavlja samo u školskoj zgradi, odnosno na školskom kompleksu, a u savremenim sistemima organizuje se i na mestima izvan školske zgrade, npr. u bibliotekama, muzejima, pozorištima, proizvodnim pogonima, računarskim centrima i dr., zavisno od nastavnih sadržaja.
Prvi podaci o školi potiču iz sredine III milenijuma p.n.e.u Egiptu, a prvi oblici organizovane nastave pojavljuju se u Egiptu, Vavilonu, Kini, Indiji i antičkoj Grčkoj. Prvi oblici nastave izvode se u prirodi i u prostorijama verskih i rezidencijalnih gradjevina.
U aristokratskoj ratničkoj državi Sparti organizovan je vojno gimnastički odgoj, koji se izvodio u gradjevinama odgojnih zavoda. U demokratskoj Atini formira se državni sistem opšteg obrazovanja, koji se sprovodi u namenski gradjenoj palestri (grč. palaistra rvalište), a deca imućnijih roditelja pohadjaju gimanzije vežbališta, gde izučavaju politiku, filozofiju i književnost. U republikanskoj rimskoj državi osnivaju se škole za osnovno obrazovanje (ludus) i retoričke škole (humanitas), a nastava je u prostorima izgradjenim u kopleksu terma. Uz zatvorene prostore takvi kompleksi sadrže veće površine za vežbališta, igrališta i rekreaciju. Prve gradjevine namenjene za nastavu imaju identična arhitektonska obeležja kao i druge javne zgrade onog vremena. To pokazuju arheološka istraživanja palestara u Olimpiji, Epidauru i Pompeji, a gimnazija u Aleksandriji, Hijerapolisu i Efesu. U antičkoj Grčkoj terme se grade primenom jednostavnih arhitektonskih oblika, a u Rimu one postaju monumentalne i raskošne gradjevine.
U srednjem veku stagnira opšti razvoj, pa se prekidaju i demokratski procesi razvoja obrazovanja započeti u antici. Nadzor nad celokupnim obrazovnim sistemom preuzima crkva, tako da je šire intelektualno obrazovanje dostupno samo sveštenstvu, a nastava je u kompleksima crkvenih gradjevina. Sadržaj i metode nastave temelje se na skolastičkoj filozofiji, koja se svodi na formalno logička razmatranja i mehaničko učenje crkvenih dogmi. Sistem crkvenih škola u srednjem veku čine župne, parohijalne, manastirske i katedralske škole. Uporedo s crkevnim školama na dvorovima se obrazuju deca feudalaca za vojne pozive (riteri). S vremenom se u nekim crkvenim školama organizuju pouke iz veronauke za manji broj dece, dok se ostala deca obrazuju u krugu porodice. U ranom srednjem veku prostorija za nastavu u verskim ustanovama gradi se u arhitektonskom stilu tog vremena, romanici (X do XIII veka). Glavna je karakteristika gradjevina tog stila kompaktan korpus, obogaćen pojedinačnim profilacijama izvedenim iz arhitektonskih oblika rimske antike.
Nakon vekovne dominacije crkve nad obrazovanjem u XII veku jačaju društveni zahtevi za uskladjivanjem obrazovanja sa stvarnim životom i potrebama stanovništva. Novi društveni sloj, gradjanstvo, osniva prve gradske škole, a sredinom XII veka osnivaju se i prvi univerziteti u Evropi. U XIV i XV veku antičku tradiciju nastavlja humanizam, kojemu je cilj književno i umetnički obrazovan čovek, slobodan i svestan realnog sveta u kojeme živi. Pod tim uticajima, od XII do XV veka, u gotovo svim većim gradovima Evrope osnovane su gradske (stolne ili partikularne) škole, a uporedo se razvijaju i prvi oblici cehovskih škola za zanatlije. Prve su zgrade gradskih škola i univerziteta u srednjoj Evropi gotičke (XIII do XV veka). Gotički arhitektonski stil napušta kompaktnost romaničke gradjevine, a prostornu strukturu zgrade raščlanjuje upotrebom stubova, kontrafora i sfernih površina. Gotički arhitektonski stil uticao je na razvoj arhitekture u južnoj Evropi, ali mistika gotičkog shvatanja nije šire prihvaćena, već je izazvala razvoj novog arhitektonskog stila, renesanse (XIV i XV vek). Renesansni arhitektonski stil razvija se pod jakim uticajem antike, a karakteriše ga smerni sklad i harmonija arhitektonskih oblika.
U XIX veku razvijaju se različite pedagoške varijante kolektivne nastave, a osnova je didaktičke prakse frontalni oblik nastave. Škola definitivno postaje državna institucija. Školske se zgrade projektuju po istom arhitektonskom uzorku kao i druge državne zgade, da bi se i arhitektonskom koncepcijom pokazala ozbiljnost i strogost škole kao državne institucije. Spoljašnje je oblikovanje školskih zgrada reprezentativno i u skladu s dominantnim arhitektonskim stilom. Na početku XIX veka arhitekturu karakteriše eklektičko preplitanje različitih oblika, eklekticizam, a zatim se počinju imitirati različiti arhitektonski stilovi iz prošlosti: klasicizam, romantizam, neorenesansa, neogotika, neobarok neoklasicizam. U skladu sa zahtevom da se stvori reprezentativan arhitektonski utisak, školska se zgrada smešta u središtu grada, uz saobraćajnice. U drugoj polovini XIX veka donose se prvi državni propisi o projektovanju i gradnji školskih zgrada. Propisima se utvrdjuju: veličina učionice, broj učenika u učionici i tehnički uslovi za projektovanje školskih zgrada.
Na kraju XIX i početkom XX veka znatno se menja tradicionalna koncepcija školske zgrade. U tom su razdoblju izdvojena dva pedagoška sistema organizacije nastave: sistem razredne i sistem predmetne nastave. Istovremeno se pod uticajem gradjanskih reformističkih pokreta u Evropi i SAD javlja više pedagoških pokreta koji nastoje prevladati nedostatke razredno-časovnog sistema i tradicionalne škole. Suštinu tih pokreta izražavaju sledeći zahtevi: a) sadržaje i oblike rada u školi treba neposredno povezati s realnim životom tako da škola postane sastavim delom društvenog života, a ne institucijom izdvojenom iz sredine u kojoj deluje; b) konstruktivnu saranju izmedju učenika i nastavnika treba stimulisati novom ulogom nastavnika kao ravnopravnog sudeonika u nastavi koji programira i usmerava samostalne aktivnosti učenika; c) nastavu treba organizovati prema individualnim mogućnostima, interesima i tempu rada svakog učenika pojedinačno.
